Everest Dağı her yıl daha da uzuyor: Peki ama neden?

Everest, dünyanın en yüksek dağı olarak hem tabiat severler hem de dağcılar için efsanevi bir nokta… Nepal’de “Sagarmatha,” Tibet’te ise “Chomolungma” olarak bilinen bu dağ, doruğuyla gökyüzüne adeta meydan okuyor. Çinliler ona “Zhumulangma Feng” diyor, Batı’da ise ismini, Hindistan’ın haritasını çıkaran 19. yüzyıl araştırmacısı George Everest’ten aldı. Coğrafik tepe olmaktan öte, birebir vakitte insanın tabiatla ve kendisiyle olan gayretinin de simgesi durumundaki Everest’le ilgili ses getiren bir araştırma yayınlandı.

“Nature Geoscience” mecmuasında yayımlanan çalışmada Everest’in yükseldiği ve neden yükseldiğiyle ilgili dikkat çeken bilgiler yer aldı.

University College London’dan (UCL) bilim adamları, Everest Dağı’nın nasıl yükseldiğini anlamak için Himalayalar’daki ırmakların uzun yıllar boyunca geçirdiği değişimleri ve evrimlerini inceleyerek çeşitli modeller geliştirdi.

Araştırmacılar, yaklaşık 89 bin yıl evvel Everest yakınlarında yer alan Arun Irmağı’nın Kosi Irmağı ile birleşmesinin bölgede erozyonun artmasına yol açtığını ortaya koydu.

Bu birleşme sonucunda büyük ölçüde kaya ve toprağın aşındığını belirten uzmanlar, bu aşınmanın akabinde yer kabuğunun altındaki basıncın artarak Everest Dağı’nın yükselmesine katkı sağladığını söz etti.

Araştırmanın muharrirlerinden Dr. Şu Han,

“Everest’in değişen yüksekliği, yeryüzünün dinamik yapısını gözler önüne seriyor. Arun Irmağı’nın yarattığı erozyon ile Dünya’nın mantosunun üst gerçek uyguladığı basınç ortasındaki etkileşim, Everest’in beklenenden daha süratli yükselmesine neden oluyor”

açıklamasında bulundu.

Everest Dağı, geçmiş yıllardaki değişik bir araştırmayla tekrar gündeme gelmişti. Live Science isimli bilim araştırmalarının yayınlandığı bir sitede yer alan 2022 tarihli habere nazaran, dünyanın en uzun dağı olan Everest Dağı, bazen ‘dünyanın en uzun ikinci dağı’ oluyor.

İngiltere’deki Loughborough Üniversitesinde iklim bilimci olan makale baş muharriri Tom Matthews, “Bazen K2 Everest’ten daha yüksek oluyor” diyor.

Aynı tarihlerde iScience bülteninde yayımlanan yeni çalışmada, Matthews ve meslektaşları, hem Everest Dağı doruğunun yakınındaki hava durumu istasyonlarının hem de Avrupa Uzay Ajansı’nın Kopernik uydusunun 40 yılı aşkın müddet boyunca kaydettiği hava basıncı datalarını inceledi.

(Makalenin muharrirleri, şimdiye kadar yalnızca 169 erkek ve sekiz bayanın oksijen dayanağı kullanmadan Everest’in zirvesine ulaştığını belirtiyor.)

Her ne kadar yükseklikle bir arada daima azalsa da, araştırmacılar hava basıncının hava durumuyla da dalgalandığını keşfetmiş. 1979’dan 2019’a kadar olan devirde, Everest’in tepesi civarındaki hava basıncı mevsime bağlı olarak 309’dan 343 hektopaskal ortasında (deniz düzeyindeki basıncın yaklaşık üçte biri) değişmiş.

Gazeteci Katherine Kornei, blogda şöyle yazıyor:

“Mayıs ayında Everest’te ölçülen ortalama hava basıncıyla karşılaştırıldığında, doruğun oksijen bulunurluğu bakımından hissettirdiği yükseklik farkı 737 metreye denk geliyor.”

Başka bir tabirle Everest’teki oksijen mevcudiyeti, bazen dağın gerçekte olduğundan yüzlerce metre daha kısaymış üzere hissedilmesini sağlıyor. Bedenlerimiz, 8 bin 800 metre yüksekliğindeki bu dağı bazen dünyanın en uzun ikinci dağından (K2, 8600 metre) daha kısaymış üzere hissediyor.

Araştırmacılar ayrıyeten Everest’teki hava basıncının yaz mevsiminde daima en yükseğe çıktığını da keşfetmiş. Bu durum, oksijen mevcudiyetine dayalı olarak dağa en yeterli yaz mevsiminde tırmanılabileceği manasına geliyor.

Dünya atmosferi iklim değişimi sebebiyle ısınmaya devam ettikçe, dağın algılanan yüksekliğinde kalıcı bir azalma bile gerçekleşebilir. Matthews, “Isınma, dağı biraz daha kısaltacak” diyor.

Everest bölgesinin büyük kısmını kapsayan belediye, uygulanmakta olan daha geniş tedbirlerin bir modülü olarak bu yeni kuralı uygulamaya koydu.

Aşırı soğuklar nedeniyle Everest’e bırakılan dışkı tam olarak bozulmuyor.

Everest’te ve bölgedeki başka dağlarda çöp büyük bir sorun olmaya devam etse de Nepal ordusu öncülüğünde her yıl düzenlenen paklık kampanyalarının sayısı da giderek artıyor.

SPCC, Mart ayında başlayacak tırmanış dönemi için tahminen 400 yabancı dağcı ve 800 dayanak işçisi için ABD’den yaklaşık 8.000 dışkı torbası tedarik etti. Bu torbalar, insan dışkısını katılaştıran ve kokusuz hale getiren kimyasallar ve tozlar içeriyor. Ortalama olarak bir dağcının günde 250 gram dışkı ürettiği düşünülüyor. Tepe denemesi için ekseriyetle yüksek kamplarda yaklaşık iki hafta geçiriyorlar. Uygulamanın Everest’te bir pilot proje olarak başlatılıp daha sonra öteki dağlarda uygulanmasını önerenler de var.

“Artık her şey değişecek. Bir irtibat ofisi kuracağız ve dağcıların dışkılarını geri getirmelerini sağlamak da dahil olmak üzere yeni tedbirlerimizin uygulanmasını sağlayacağız.”

Everest Dağı hakkında şaşırtan gerçekler ortasında, Everest Dağı’nın bir vakitler deniz düzeyinin altında olduğunu gösteren jeolojik çalışmalar da var. Everest Dağı’nın doruğu 470 milyon yıl evvel okyanus tabanıydı. Everest’in doruğunda dağın denizden yükseldiğini kanıtlayan deniz canlılarına ilişkin fosiller bulundu.

Everest’in tepesindeki kireç taşı kayaçlar, günümüzden yaklaşık 470 milyon yıl evvel kabuklu deniz canlılarının kalıntılarının, Hint kıtasının deniz altındaki kısmının üzerinde birikmesiyle oluştu. Bundan milyonlarca yıl sonra ise Hint plakası kuzeye gerçek hareket ederek Avrasya plakasıyla çarpıştı. Sonuçta plakalar ortasındaki okyanus kapandı ve Himalaya Sıradağları oluştu.

Everest Dağı, Himalayalar’da bulunuyor. Nepal ile Tibet ortasındaki hudutta yer alıyor ve dünyanın en yüksek dağı olarak kabul ediliyor. Dünyanın en büyük ırmaklarından birçoğuna mesken sahipliği yaptığı için, pozisyonu prestijiyle kıymetli dağlardan biri sayılıyor. 1999’da Guinness Rekorlar Kitabı, Everest’i “Dünyanın en yüksek dağı” olarak listeliyor, lakin bu tarif daha sonra “deniz düzeyinden en yüksek dağ” olarak güncelleniyor. 1856 yılında İngiliz-Hindistan araştırmacısı Sir George Everest’in ismi dağa veriliyor. Bu isim, selefi Sir William Mount-Everest’in ismine dayanıyor.

Everest’in deniz düzeyinden yüksekliği 8.848 metre olarak ölçülüyor (29.029 ft). Farklı ölçümlere nazaran, karla kaplı yüksekliği 8848 metre, kaya yüksekliği ise 8844 metre olarak hesaplanıyor. Bu yüksekliğin, tektonik plakaların çarpışması sonucu ortaya çıktığı düşünülüyor. Ayrıyeten eriyen buzulların da yüksekliğin artmasına katkı sağladığı belirtiliyor. Everest, yıl boyunca kar ve buzla kaplı olduğu için “üçüncü kutup” olarak isimlendiriliyor. Everest kadar yüksek diğer dağlar bulunsa da denize yakın olmamaları nedeniyle Everest kadar tanınmıyorlar. Bu nedenle, Everest dünya çapında en bilinen dağlardan biri olmayı sürdürüyor.

Everest Dağı, Güneydoğu Asya’da, Hindistan Yarımadası ile Asya’nın geri kalanı ortasında yer alan Himalayalar’ın bir modülünü oluşturuyor. Nepal ve Tibet (Çin) hududunda bulunan bu dağ, deniz düzeyinden 8.848-8.850 metre yüksekliğe kadar ulaşıyor ve yaklaşık 594.400 kilometrekarelik bir alanı kaplıyor. Üç kenarlı bir piramit halini andırıyor. Yüksekliği nedeniyle, üst kısımlarında oksijen düzeyi azalıyor ve kuvvetli rüzgarlarla birlikte dondurucu soğuklar yaşanıyor.

Dağın doruğu, daima değişen bir kar katmanıyla kaplanıyor. Tepenin yüksekliği Eylül ayında daha fazla olurken, Mayıs ayında biraz azalıyor. Sıcaklıklar mevsimlere nazaran değişkenlik gösteriyor; Ocak ayında -36 ºC’ye kadar düşüyor, yaz ortasında ise -19 ºC’ye kadar yükseliyor. Haziran’dan Eylül’e kadar süren muson mevsimi, saatte 285 kilometreye varan rüzgarlarla şiddetli fırtınalara neden oluyor. Atmosfer basıncı deniz düzeyinin %30’u kadar düşük kalıyor. Tepenin birkaç metre altında, oksijen eksikliği ve düşük sıcaklıklar nedeniyle “ölüm bölgesi” olarak bilinen tehlikeli bir alan yer alıyor. Yükseklik azaldıkça sıcaklık artıyor ve dağın kayaları, kar ve buz örtüsünün incelmesiyle daha besbelli hale geliyor.

Everest’e tırmanmayı düşünenlerin fizikî olarak son derece formda olmaları ve 6 ila 10 yıllık dağcılık tecrübesine sahip olmaları gerekiyor.